Naar Gebouwen en woningen

Thomas Edison, uitvinder en oprichter van General Electric Company in de Verenigde Staten (1847 - 1931) ...

Het begon allemaal in 1882 in Manhattan in de US. Hier was het Thomas Edison die met zijn eigen energiecentrale 59 klanten voorzag van 110 Volt gelijkstroom. Het begin van een nieuw tijdperk. Binnen de kortste keren werden overal in de wereld energiecentrales uit de grond gestampt.

In Overijssel was sinds 1901 het private Twentsch Centraal Station voor Electrische Stroomlevering (TCS) actief en werd tien jaar later de NV Electriciteitsfabriek IJsselcentrale opgericht. Een initiatief van de gemeenten Zwolle, Deventer en Zutphen. Later sloten de gemeentes Kampen, Olst, Wijhe en Heino bij de club aan.

De NV Electriciteitsfabriek IJsselcentrale heeft in de loop der jaren een aantal keren een naamsverandering ondergaan. Om er een paar te noemen, vanaf 1960, NV Electriciteitsmaatschappij IJsselcentrale en vanaf 1988 de NV Energiebedrijf IJsselmij. In 1993 kwam er een fusie tot stand tussen de NV Energiebedrijf IJsselmij en de EGD. Beide firma's gingen onder de naam EDON de toekomst in. Ook deze fusienaam ging in 1999 weer de boeken uit. Het geheel werd samengevoegd onder de naam Essent. Essent maakt sinds oktober 2016 onderdeel uit van Innogy. Binnen deze firma is Essent verantwoordelijk voor zowel de Nederlandse als de Belgische markt.

Een vroege foto van het private Twentsch Centraal Station voor Electrische Stroomlevering (TCS) ...
(Foto: Holec Historisch Genootschap - www.holechistorie.nl)

Zoals gezegd was in het Twente vanaf 1901 het Twentsch Centraal Station voor Electrische Stroomlevering (TCS) actief. Dit private bedrijf, opgericht door Rento Hofstede Crull en Willink, werd in 1951 door de IJsselcentrale overgenomen. Hiermee was de energievoorziening voor Overijssel in één hand komen te liggen. Dit leverde echter in de beginfase problemen met de rijksoverheid op, die een landelijke stroomvoorziening in hun plannen hadden staan. Door deze tegenvaller zag de directie van de IJsselcentrale geen andere uitweg, dan de provincie een meerderheidsbelang in de nieuwe vennootschap te geven.

Dit gebeurde in het jaar 1917. Een jaar later kreeg het bedrijf een rijksvergunning voor het distribueren van energie in de gehele provincie Overijssel, maar ook daar buiten, in het zuidelijke deel van Drenthe.

De IJsselcentrale aan de Weteringkade in de beginjaren ...
(Foto: HCO - NL-ZlHCO_464-2_FDHEEMAF001060)

De stroomvoorziening door alle genoemde maatschappijen kwamen van de centrales, een daarvan werd in 1913/1914 aan de Weteringkade in Zwolle gebouwd. In 1915 werd deze kolencentrale in gebruik genomen en had Zwolle er een imposant, in neorenaissancestijl opgetrokken gebouw bij. De ontwerper van het geheel was de gemeentearchitect van Zwolle, de heer L. Krook. In de jaren veertig zijn door het Architecten- en Ingenieursbureau van ir. P.J. de Gruyter uit Zwolle een aantal uitbreidingen aan de centrale aangebracht.

De IJsselcentrale aan de Weteringkade op het omslag van het personeelsblad van de IJsselcentrale rond 1963 ...
(Bron: Industriespoor - www.industriespoor.nl)

Na de bouw van deze centrale schoten de hoogspanningsmasten als paddestoelen uit de grond. Zeker na de Tweede Wereldoorlog was de vraag naar electriciteit hoog en konden de centrales in het Twenste Hengelo en die in Zwolle nauwelijks aan de vraag voldoen. Het duurde dan ook niet zo lang voordat de geluiden met betrekking tot de bouw van een nieuwe centrale zouden worden beantwoord. In 1950 ging de kogel door de kerk! In Zwolle zou een nieuwe centrale worden gebouwd.

Hoofdkantoor van de IJsselcentrale in de jaren '50 ...
(Foto HCO - PBKR4347)

De in Zwolle wereld beroemde fontein voor het gebouw aan de Zeven Alleetjes is in 1951 door het personeel aangeboden (foto 2001) ...

Het oude hoofdkantoor aan de Zeven Alleetjes in 2016 ...

Tussentijds, 1939 tot 1946, was ook een hoofdkantoor van de NV Electriciteitsfabriek IJsselcentrale aan de Zeven Alleetjes in Zwolle gerealiseerd. Het ontwerp was van de Rotterdamse architect Ad van der Steur. In de zeventiger jaren van de vorige eeuw heeft het gebouw enige uitbreidingen ondergaan. Deze uitbreidingen kwamen uit het brein van architect en stedenbouwkundige Arno Nicolaï. Tot 1993 heeft het Energiebedrijf IJsselmij gebruik gemaakt van het gebouw. Daarna heeft o.a. de GGD IJsselland hier nog een aantal jaren onderdak gevonden.

Voor het gebouw is plaats ingeruimd voor een ronde fontein die in 1951 door het toenmalige personeel is aangeboden. Op de rand van de fontein staat in reliëf de volgende tekst: "Aangeboden door het personeel van de N.V. Electriciteitsfabriek IJsselcentrale 11 december 1911-1951".

De bewoners van het gebouw in 2001 ...

Voor de renovatie van het pand in 2015 is deze grondig gecontrolleerd op de aanwezigheid van asbest. Tot ieders grote verbazing is tijdens de renovatie van het pand een aantal keren, bij de eerste controle niet ontdekte, asbest gevonden. Dit had tot gevolg dat de verhuizing van de Gemeentelijke Bibliotheek uit de binnenstad, naar de Zeven Alleetjes, een enorme vertraging opliep. Een en ander zou ook een negatief effect hebben voor de bouw van het kledingconcern Zara, dat in de oude vestiging van de bibliotheek aan de Diezerpromenade zou worden gevestigd. Dat zou en moest tegengegaan worden.

Voor de tijd van één jaar is er een tussenoplossing gevonden door de Gemeentelijke Bibliotheek, onder de nieuwe naam Stadkamer Zwolle, onder te brengen in het Stadhuis aan het Grote Kerkplein.
Anno 2017 is de Centrale Bibliotheek Zwolle, alsnog verhuist vanuit de binnenstad, de bewoner van het pand.

Zoals gezegd, is begin jaren '50, de NV Electriciteitsfabriek IJsselcentrale begonnen met de bouw van een tweede kolencentrale in het toenmalige Zwollerkerspel en wel in het buurtschap Harculo. Deze centrale is in 1955 geopend. In de beginperiode had de centrale Harculo maar één schoorsteen. Dit is naderhand uitgebreid naar vijf stuks, ieder met een hoogte van rond 110 meter. Hiermee was een begin gemaakt aan een centrale, die als een niet meer weg te denken blikvanger in het zuidelijk deel van Zwolle, kon worden gezien. Maar schijn bedriegt!

De Centrale Harculo in de periode dat 5 pijpen deel uitmaakten van het complex ...
(Foto: Ben Vulkers)

Op deze omstreeks 1965 door Marius van Rijn genomen foto is duidelijk te zien dat de traverse twee sporen heeft.
Op beide sporen staat een Eloc. Tussen beide traversesporen staat een bedieningshuisje ...
(Bron: Industriespoor - www.industriespoor.nl)

IJsselcentrale op 25 september 2009 ...

IJsselcentrale Harculo vanuit de lucht in de vooravond van 21 juni 2010 ...

Deze centrale in Harculo heeft in de beginjaren evenals de centrale aan de Weteringkade altijd op steenkool geproduceerd. In latere jaren is dit aardgas en plantaardige en bio-olie geworden. Zowel de steenkool als de oliën werden per schip bij de centrale afgeleverd. Van deze scheepsladingen maakten in latere jaren o.a. frituurolie, palmolie, olijfolie en notenolie deel uit.

Maar zoals gezegd schijn bedriegt! Nadat in de loop der jaren al een aantal pijpen geleidelijk waren verdwenen, bleven er nog twee stuks over. Deze twee pijpen hebben nog jarenlang het beeld in dit gebied langs de IJssel bepaald. Totdat in 2015 het bericht, dat de nieuwe eigenaar van de centrale, de firma Engie, het voornemen had het gehele complex te slopen. Een streven, dat zeker binnen de erfgoedbewegingen niet echt werd gewaardeerd. De reden was dat de centrale al enkele jaren niet meer in produktie was en de stroomvoorziening in de loop der jaren was overgegaan naar duurzaam en groen.

In opdracht van de eigenaar van de IJsselcentrale in 2016 de firma Engie, voorheen Electrabel, wordt de centrale gesloopt ...

Niet alleen de erfgoedverenigingen, als het Cuypersgenootschap en de Erfgoedvereniging Heemschut, toonden hun afschuw, nee, uit meerdere hoeken van de samenleving kwamen de bezwaarschriften binnen. Zo ook uit de burgerij.

Twee kolossen van meer dan 110 meter hoog dreunen, na twee harde knallen, in de Zwolse aarde ... 

Zelfs nadat de vergunning voor de sloop was afgegeven, heeft de laatste erfgoedvereniging nog een poging gewaagd de sloop tegen te houden door middel van een kort geding. Hierin was aangegeven dat de sloop was begonnen terwijl de bezwaarschriftprocedure van de vereniging, tegen het afwijzen van de monumentstatus, nog liep. Helaas voor de tegenstanders van de sloop, bracht ook het laatste kort geding geen positieve ommekeer teweeg. Op de koude morgen van zaterdag 18 maart 2017 werden de twee nog overgebleven pijpen, onder het oog van een paar duizend belangstellenden, met explosieven neergehaald. De sloop kan nu verder worden uitgevoerd.

Een paar duizend belangstellenden trotseerden het koude en natte weer, om getuige te zijn van deze historische gebeurtenis ...

Sloop ketelstatief HC50 op 1 december 2017

Ondanks dat er geen explosieven werden gebruikt, kan ik mij voorstellen dat je er wel wakker van zou worden, als je dat rond dit tijdstip al niet was. Nee, het was niet hard of zwaar, maar wel onheilspellend.

Op vrijdag 1 december 2017, rond de klok van 13.00 uur werd de omgeving van de IJsselcentrale in Harculo getrakteerd op het geluid van vallend puin en staal. Na vele jaren van bovenaf de omgeving te hebben bekeken, werden duizenden kilo's beton en metalen, vergezeld van een stevige stoflaag richting begane grond gestuurd.

Er waren in totaal drie acties nodig om de unit in een armzalige berg herinneringen te veranderen ...

Het was koud en mistig langs de IJsseldijk bij de centrale, waar een dertigtal fotografen en belangstellenden het neerhalen van het ketelstatief HC50 bijwoonden. Ineengedoken in een warme shawl, eventueel vergezeld van een opgetrokken kraag en mooie winterse puntmuts, wachten zij op het geluid van de claxon, die aan zou geven dat de eerste klap komende was. Helaas kwam deze niet en werd men, in zekere zin, toch wel verrast door het geluid van de eerste actie in deze. 

Voor de fotografen was het niet het weer waar men op zat te wachten. Af en toe kwam er een mistig zonnetje door het gezichtsveld naar voren, maar ook deze had niet de kracht het beeld voor hen te wijzigen. Het blijkt, je hebt het niet altijd voor het zeggen en dan moet je het doen met de omstandigeden van dat moment.

Door een email van het projecteam Sloop Centrale Harculo van Engie, aan de omwonenden en geïnteresseeerden in de sloop van de Centrale Harculo, was het waarnemen van een plotseling zware klap, met de daarmee samenhangende schrikreactie, niet plotseling meer. Zij waren netjes op de hoogte gesteld van de aankomende werkzaamheden.

Duizenden kilo's beton en een enorme berg verwrongen staal was het resultaat ...

Bij deze sloopactie, in november 2017, werd het ketelstatief HC50 verwijderd. Het statief maakte onderdeel uit van de hoofdconstructie en bevond zich aan de noordzijde van het kolossale complex. Bij de sloop van het deel werden geen explosieven gebruikt, maar werd de constructie ingesneden en vervolgens omver getrokken. Tot drie keer toe werden er acties gepleegd, voordat het geheel ter aarde was gestort.

Enkele stevige waterschermen tegen het opwaaien van stof ...

Voor het opwaaiende stof tijdens de werkzaamheden waren door de sloper extra sproeiers ingezet die letterlijk en figuurlijk stevige waterschermen vormden om uitwaaien van stof tegen te gaan.

Op 23 augustus 2018, rond tien over tien in de morgen, stonden er weer een groot aantal fotografen gereed, voor het neerhalen van de gevelconstructie aan de IJsselzijde van het gebouw. Het ging om de gebouwdelen HC1 en HC2. In de periode voorafgaand aan het neerhalen, was het interieur van deze eenheden voor het grootste deel verwijderd en afgevoerd, inclusief het aanwezige asbest en slakkenwol.

Na deze klus, zullen de gevels aan de zuid- en noordzijde, de ketelstatieven en tot slot de beide schakelhuizen aan de oostzijde worden geelimineerd.

Op het moment van neerhalen was er geen explosie te horen. Wel was er een kort donderend geluid van de neergehaalde ijzer- en betonmassa, dat op zijn beurt weer werd begeleid door enkele stevige stofwolken. Toch is in de loop van de sloop van de gebouwen, een massale stofmassa weten te voorkomen. Het zo nat mogelijk houden van de bodem en het plaatsen van waterschermen, hebben deze vervelende kant van de sloop in goede banen geleid.

Bij deze methode van neerhalen werd de constructie ingesneden en vervolgens omver getrokken. Dit betekende, dat de neergekomen delen terecht zijn gekomen op de plek waar ze stonden. Na het neerhalen was het weer tijd voor het afvoeren van de restanten.

Sloop ketelstatieven HC3 en HC4 op 30 november 2018

Wachten op de grote klap ...

Je wordt met een claxon gewaarschuwd, dat de explosie er staat aan te komen. Ondanks deze waarschuwing schrikt iedere belangstellende bij het neerhalen van de laatste stalen delen van de IJsselcentrale zich nog steeds een hoedje.

Onder grote belangstelling is het karwei geklaard. De ketelstatieven HC3 en HC4 zijn op 30 november 2018 om 14.00 en 14.30 uur, een geworden met moeder aarde.

Aangezien er nog asbest in het stalen keteldeel, dat nog in de statieven hing, aanwezig was, was het verwijderen met explosieven de meest veilige oplossing t.a.v. een eventuele verspreiding van de aanwezige asbest. Vooraf was verwijdering van het asbest op een veilige manier niet mogelijk gebleken.

De twee statieven zouden tegelijkertijd worden neergehaald, maar door een storing in de bekabeling (kabelbreuk), viel het eerste deel en bleef het tweede deel fier overeind staan. Alsof deze er nog geen zin in had om neer te gaan.

Het bleef een tijdje stil op de lokatie en menig bezoeker vertrok al weer naar elders.Totdat na een kwartiertje wachten alsnog de claxon klonk en er een tweede stevige explosie volgde. Ook het laatste ketelstatief had de strijd verloren.

Zo'n 3 miljoen kilo staal was met de grond gelijk gemaakt. Van de ooit zo trotse blikvanger van Zwolle Zuid was niets meer over dan een berg herinneringen.

Met het neerhalen van deze bouwconstructies is de laatste fase van het project aangebroken. In deze fase worden de laatste restanten van de IJsselcentrale uit de bodem verwijderd en wordt de lokatie verder afgewerkt.

Bron:
HCO
Wikipedia
Industriespoor
Holechistorie

Meer foto's van de beginjaren van de IJsselcentrale

De foto's van bovenstaande gallery zijn afkomstig van verschillende bronnen. Het copyright ligt niet zoals bij de foto vermeld bij Zwolle in Beeld, maar bij onderstaande bronnen (een technisch probleempje).

Meer foto's van het hoofdkantoor van de IJsselcentrale aan de Zeven Alleetjes

Meer foto's van de IJsselcentrale door de jaren heen

Meer foto's van het neerhalen van de pijpen

Meer foto's van het vervolg van de sloop in 2017 en 2018